Cũng như đêm cuối cùng của Đường Tăng trằn trọc không sao ngủ được, chờ ngày mai vào yết kiến Như Lai để lên kiếp Phật. Cụ Phúc đêm nay cũng vậy. Ngày mai cụ tuyên thệ vào quốc tịch Mỹ. Cụ nằm trăn trở nghĩ đến cả mười năm trời dằng dẵng, từ khi đủ năm để hợp lệ nạp đơn đến những đêm đứa con trai đi làm về chở cụ đi học lớp luyện thi vào quốc tịch ở văn pḥng USCC. Cụ nghĩ nó như con thoi giữa 2 thế hệ. Trong tuần đưa cụ đi học tiếng Anh, bắt cụ phải trả lời điện thoại "hello" chứ nói "tôi nghe đây" làm sao Mỹ hiểu được. Cuối tuần đưa con đi học tiếng Việt, mắng con gọi xe " fire truck" là " xe lửa " , phải nói là "xe cứu hỏa" hay "xe chữa lửa" chứ. Nhiều lúc cụ thấy phải chi mà thằng chắt đi học tiếng Anh, c̣n cụ đi học tiếng Việt th́ mới đúng theo lư tự nhiên của trời đất.

Thoạt đầu cụ tưởng cả lớp luyện thi vào quốc tịch này, đầy những cụ tuổi gần đất xa trời, học để giết th́ giờ, cho bớt nỗi buồn xa xứ. Vậy mà ngày bà cụ Ngà thi rớt, cả lớp xôn xao lên như ngày Mỹ rút quân ra khỏi Việt Nam. Thực ra th́ bà này rớt cũng đáng đời lắm. Đời thuở nào ông quan ṭa hỏi tổng thống Mỹ là ai, bà cụ lại trả lời là Nguyễn văn Thiệu th́ đậu làm sao được .

Sinh nhật người nào trong lớp, bà cũng làm cho một cái bánh gà-tồ rồi bắt các cụ vây quanh hát "Happy Birthday". Cụ không biết đến ngày chết th́ người ta có hát "Happy Deathday" không, bởi v́ cụ nhớ bên quê nhà những ngày kỵ giỗ mới thật là quan trọng. Con cháu tụ họp ăn uống 2, 3 ngày liền. Chứ ngày bước vào trần thế khổ ải này, người ta phải dày công tu hành để thoát ra khỏi ṿng luân hồi, th́ mừng rỡ ngày sinh để làm ǵ ?
 
Vậy mà thời gian thấm thoát qua đi, rồi cũng đến ngày cả lớp đi thi. Các cụ sáng sớm đă ngồi đầy ra ngoài pḥng đợi của sở di trú trong ṭa đô sảnh thành phố. Cụ nghĩ ngày xưa đi thi Hương, thi đ́nh cũng chỉ nhộn nhịp đến thế là cùng. Con cháu đem theo cho nào là bánh trái, nước uống , cả ghế xếp để ngả lưng, như thi vào quốc tịch đến mấy ngày trời. Bây giờ trí nhớ các cụ kém cỏi, học được tiếng Mỹ chữ nào, vài bữa lại quên hẳn đi không biết phát âm làm sao. Cho nên đi thi, cụ nào cũng viết chi chít, như xâm ḿnh trên tay, các câu trả lời phiên âm ra tiếng việt. Thằng cháu cụ Tốc th́ cứ nhắc đi, nhắc lại ngoại nhớ ngày lễ quan trọng nhất của Mỹ không phải là Tết, mà là ngày Độc Lập. Cụ lại kéo tay áo lên lẩm bẩm kiếm chữ IN ĐẺ BÊN ĐÀNG. Bà cụ Ngà hỏi với qua "có phải là ngày Tây về nước không, cụ Phúc ?". Cụ đành thở dài, biết ông ṭa muốn đánh rớt thí sinh nào th́ chỉ cần bắt hát bài quốc ca Mỹ là thí sinh đó rớt ngaỵ .

Vậy mà Giời phù hộ, cả lớp đậu hết. Cụ c̣n nhớ ngày ăn mừng tân khoa, cụ nào cũng hí hửng như những đứa trẻ con vừa lên lớp, cầm vẫy lá cờ Mỹ để chụp h́nh lưu niệm. Bà cụ Ngà hôm ấy đẹp hẳn ra, mặc cái váy đầm thay cái quần đen vừa nói "Con gà tui lội sông" (congratulations), vừa high-five, vừa "hug" mọi người. Cụ thấy mọi người như trẻ ra dến cả chục tuổi. Có thể là v́ cái ôm nồng nàn da thịt của bà cụ Ngà làm cụ thấy trong người đổi thay như cả một mùa xuân hừng hực kéo nhau về. Có thể là vào quốc tịch mới, làm người ta tưởng như đổi thành một kiếp người khác, trở lại cái tuổi tập ăn tập noí, nên hồn nhiên như một đứa trẻ thơ.

Thế mà đêm nay cụ lại trằn trọc. Một phần là v́ cụ cứ nghĩ đến ngày mai ở ṭa đô chính, ông thị trưởng thành phố tổ chức nghi lễ tuyên thệ vào quốc tịch riêng cho cộng đồng người Việt, để đánh dấu một chặng đường gần phần tư thế kỷ tàn cuộc chiến tranh của người Mỹ tại Việt Nam. Ông chủ tịch mấy hôm nay hăm hở nhắc nhở bà con mặc đồ cho đẹp để lên truyền h́nh. Mọi người học thuộc ḷng câu "I am proud to be American" để khi báo chí radio người Mỹ phỏng vấn th́ tỏ ra cộng đồng người Việt ḿnh mau hội nhập hơn các cộng đồng sắc tộc khác .

Cụ cứ nghĩ tới lúc trước cử tọa cả ngh́n người, có thống đốc tiểu bang, nghị sĩ, dân biểu quốc hội, quan chức các ngành, người ta gọi tên cụ lên khán đài nhận bằng công dân Mỹ, là cụ lại xốn xang trong người. Chả v́ cụ ngang bướng giữ cái tên cúng cơm của cụ. Tên họ trong tờ khai sinh cụ là Dư Quí Phúc. Ỏ trại tỵ nạn, cụ đă bao nhiêu lần căi gàn căi bướng với mấy người thông dịch viên là tên cụ phải có dấu mới là tên của cụ Tiếng Việt một chữ có hằng chục nghĩa nếu không bỏ dấu. Thí dụ như LO có thể là lờ, lợ, lờ, lơ, lộ, lô, lố, lồ, lồ, lo, lọ ,ḷ, ló, lơ . . . Vậy mà có ai nghe cụ đâu, người ta cứ điền vào tên trước họ sau.

Cho đến hôm cụ c̣n nhớ măi ngày nhà thờ First Bapstist Church bảo trợ gia đ́nh cụ đến thành phố này. Hôm ấy chủ nhật, nhà thờ đông đảo chật cứng đến nỗi người ta phải đứng lan ra ngoài hành lang. Ông mục sư trịnh trọng giới thiệu gia đ́nh cụ mới dịnh cư. Cứ mỗi lần tả cảnh gian khổ gia đ́nh cụ trải qua, cả nhà thờ lại xướng ầm lên Alleluja có nghĩa là ngợi khen Chúa. Cuối cùng ông mục sư nói dơng dạc giới thiệu cụ: Please welcome, Mr. Phuc Du, cái giọng ông oang oang lên "Phuc Du !" Cả nhà thờ đang xôn xao bỗng im lặng như chiếc xe lủa thắng gấp lại rồi lấy trớn lao tới cười nghiêng, cười ngửa. Ông mục sư ngơ ngác sửa lại gọng kiến, nh́n xuống tờ giấy viết tay rồi đọc lại tên cụ lần nữa Phuc Du Lần này đến phiên ông mục sư gấp người lại làm đôi, cười sặc sụa chảy cả nước mắt nước mũi ra. Cụ Phúc chân ướt chân ráo, tưởng đó là phong tục địa phương chào đón ḿnh đứng bụm hai tay đưa lên trán bái tứ hướng để cảm ơn sự ưu ái của nhà thờ.

Sau này ông mục sư cho người đến đề nghị cụ đổi tên gọi để lấy lại sự nghiêm trang. Một là cụ lấy hẳn tên Mỹ như John, Peter, Larrỵ . . .cho dễ gọi, hoặc phiên âm tên cụ tiếng Việt Ông Phúc Dư ra tiếng Mỹ là Mr. Foot Joy. Cụ bực lắm, tên cụ từ Việt Nam là Quí Phúc, nghĩa là ơn phước quí báu của trời phật ban cho, sang đến đây th́ lại thành Túc Hân, là bàn chân hân hoan. Cụ bỏ xứ sở ra đi, mất hết chỉ c̣n một cái tên Việt là cái di sản gốc gác của cụ mà đành phải mất luôn sao. Từ đó cụ không đi nhà thờ Tin Lành nữa, nhưng tên cụ th́ cứ tạm thời giữ vậỵ Cụ đi tỵ nạn vài bữa, khi nào quốc gia thanh b́nh th́ cụ lại dắt các con cháu về. Thà làm cụ Phúc nước Việt, hơn làm cụ Túc nước Huê Kỳ.

Ngày mai cụ tuyên thệ vào quốc tịch Mỹ. Thế mà cụ Phúc lại trằn trọc đêm nay không sao ngủ được. Cũng bởi v́ mấy hôm trước các cụ tân khoa bàn về chuyện tiếp tân mừng ngày nhập tịch Mỹ. Bế tắc từ đầu chỉ v́ các cụ phải chọn món ăn cho buổi tiệc. Món ăn nào đăi khách vừa thích hợp với quốc tịch mới, vừa có bản sắc dân tộc .

Ông Hai Ḅ lên tiếng ngaỵ Ông này tên việt nam là Cao Văn Tự, trong giấy tờ viết là Tu Cao. Mỹ đọc là " two cows "nghĩa là 2 con ḅ”. Từ đó có tên Hai Ḅ. Vốn là dân thông dịch viên cho Mỹ ở căn cứ Long B́nh, sang bên này ông bán bảo hiểm nhân thọ Cụ nào mà được ông kéo riêng ra góc pḥng đều sợ run lên như tử thần đến, v́ ông Hai Ḅ cứ thúc dục luôn "cụ thử nghĩ coi cụ c̣n sống được bao lâu, trời gọi ai người nấy dạ. Thú chết để da, người ta chết để tiếng. Mấy cụ qua đây ăn phút tem th́ có tiếng ǵ mà để, chi bằng mua cái bảo hiểm nhân thọ, đến khi chết để lại cả bạc triệu cho người ta xây một cái chùa hay nhà thờ có phải là tên tuổi ḿnh khắc vào bia đá ngh́n năm, bất tử với đời không". Tưởng ông dọa chết th́ cóc ai thèm mua, thế mà từ ngày cụ Hanh mua cái bảo hiểm nhân thọ đầu tiên, Hai Ḅ bỗng đắt khách như tôm tươi.

Chả v́ cụ Hanh mới đoàn tụ gia đ́nh vài năm nay. Mấy đứa con qua từ năm 75, nhà cao cửa rộng, ngày cụ đến phi trường không thấy đứa nào ra đón. Thằng Tư th́ đùn cho chị Ba, vợ thằng Bảy th́ nói nhà nó có lầu cao, sợ ổng già đi chỏng gọng, té bể đầu. Hôm ấy, cụ Hanh lủi thủi đi với bà Mỹ USCC về ở cái pḥng trong khu housing Mỹ đen. Hôm nghe Hai Ḅ dụ mua bảo hiểm nhân thọ, lại chịu lấy bằng phút-tem, cụ Hanh mua ngay. Vài hôm tin đồn cụ có cái bảo hiểm bạc triệu, mấy đứa con bỗng có hiếu hẳn ra, tranh nhau mời cụ về nhà ở. Chồng con Năm Thúy đánh lộn với thằng Tư chỉ v́ tội không để cho nó báo hiếu nuôi ông già vợ. Ngày nào cụ muốn ăn thức ǵ, đám con rối rít đi mua về ăn không hết. Có điều hơi lạ là không đứa nào mua sâm cao-ly để cụ uống cho khoẻ người, sống thọ thêm ra.

Thỉnh thoảng trái gió trở trời, cụ mới ho hen cảm cúm nằm trên giương vài ngày là cả nhà xúm lại bàn chuyện làm cái di chúc sao cho hợp lệ với thủ tục tiểu bang, để lănh tiền bảo hiểm mà không phải đóng nhiều thuế.

Thấy cụ Hanh chỉ mua cái bảo hiểm nhân thọ mà được con cái hậu đăi, đi học mặc áo vest, tay cầm mô bai th́ các cụ ngộ ra rằng tội ǵ ở xứ cờ hoa này mà không làm triệu phú. Sống trên đời mà không mua bảo hiểm nhân thọ, xuống âm phủ biết có hay không, bèn ùn ùn theo năn nỉ Hai Ḅ để được giá rẻ. Chết được bonus một cái ḥm cẩm lai của nhà táng xác tặng quảng cáo.

Hai Ḅ bỗng dưng trở thành ân nhân của hội bô lăo, nên khi Hai Ḅ nói bất cứ cái ǵ, mọi người đều lắng nghẹ Hai Ḅ trịnh trọng xoa 2 tay vào nhau. " Cái tradition của người Mỹ từ trước đến nay, party mà có tính cách dân tộc là phải có barbecue. Barbecue là chữ ghép bởi 2 chữ "Barbaric" and "cuisine" có nghĩa là cách nấu ăn cách mọi rợ. Ám chỉ một sinh hoạt văn hóa bán khai của người da đỏ ngày trước. Họ mới là người Mỹ chính hiệu con nai vàng. Tuy những người da trắng đến đây, dùng vũ lực cướp hết đất đai của người da đỏ để lập nên Hiệp Chủng Quốc, người Mỹ luôn luôn nhắc nhở con cháu họ ông tổ Mỹ là người da đỏ bằng cách ăn barbecue. Do đó chúng ta trở thành công dân Mỹ, uống nước nhớ nguồn, drinking water remember origin hole. Tôi xin đề nghị món ăn barbecue".

Cụ Can't Do đứng lên khua tay phản đối. Tên thật cụ là Đỗ Thành Cẩn. Viết theo lối Mỹ th́ họ tên lẫn tên đệm là Can T. Do. Bà cô dậy Anh ngữ thấy cụ chả bao giờ chịu làm homework, bèn đọc luôn là "Can't Do". Cụ là người duy nhất không mua bảo hiểm của Hai Ḅ v́ bà xă cụ c̣n sồn sồn. Cụ chỉ sợ có bảo hiểm nhân thọ th́ nhiều khi chết sớm v́ lâu nay cụ Can't Do không c̣n hăng hái trong chuyện pḥng the, mà vợ cụ c̣n xuân xanh lắm. Ngày xưa bán bánh cuốn ngoài chợ Thị Nghè, vợ cụ ngồi xổm nhiều nên cái bàn mông mẩy ra tṛn trịa to như hai cái lồng bàn. Ở Việt Nam th́ cái quần đen với cái áo bà ba che hết đi, qua Mỹ mặc cái quần jean vào nó lồ lộ, khêu gợi làm sao. Thế mà cụ Can't Do lại cứ cố t́nh phớt lờ như thể cụ là một nhà hiền triết đạo mạo. Ngày nào cụ cũng tập Tai Chi cho cứng gân cứng cốt, mà hễ cứ gần vợ cả người cụ rủ nhau mềm nhũn ra như bún. Lần nào vợ cụ cũng thở dài thườn thượt, bảo cụ chết quách cho xong. Nói vậy th́ cụ mua bảo hiểm nhân thọ để làm quái ǵ. Nghe Hai Ḅ tŕnh bày món ăn barbecue, cụ Can't Do gạt phắt đi".

Miếng thịt Barbecue là biểu tượng cái đầu óc thực dân, kỳ thị của người da trắng. Họ coi sự chinh phục những người bản xứ da đỏ là một chiến thắng vĩ đại trong lịch sử Hoa Kỳ. Món barbecue của người Mỹ thường là do các đấng mày râu đứng nướng để biểu lộ hùng tính và cương vị thủ lănh của phái nam, nhắc nhở chúng ta h́nh ảnh các chiến sĩ xẻo thịt rồi xóc vào gươm mà nướng để khao thưởng sau các trận mạc. Nước Mỹ là nơi melting pot, hợp chủng quốc. Món ăn tiêu biểu phải là hamburger, món thịt bằm hầm bà lằng. Người Mỹ ăn hamburger c̣n để nhắc nhở con cháu họ về cuộc chiến Nam Bắc phân tranh tương tàn của họ. Tôi xin đề nghị món thịt băm hamburger".

Bà Loan To, tên Việt là Tô thị Loan, Mỹ lại đọc là Lôn To, đưọc dịp đứng lên phát biểu. Bà này lại có chồng Mỹ da đen Frank Quaker, hoả đầu quân của lính bộ binh Mỹ tham chiến thời trước. Nên tên bà nay có thêm họ Mỹ là Loan To Quaker. Mấy cụ trong lớp th́ Việt Nam hoá tên bà là Lôn-To-Quá-Cỡ. Bà Lôn To phát biểu "Dạ tui không biết nhiều về lịch sử Mỹ, chỉ biết ngày đầu tiên về nhà chồng được ông xă tôi cho ăn món Hot Dog. Tui thấy hot dog mới là biểu tượng đúng cho chức vị siêu cường quốc, hùng mạnh của nước Mỹ. Tui xin đề nghi Hot Dog, mà size loại Jumbo à nghen".
Bà cụ Ngà ngồi bên đắc ư hùa theo "Cùng là ḅ mà thịt ḅ Mỹ nó khác thịt ḅ Việt Nam chị ạ. Để cả tuần trong tủ lạnh, bỏ ra nó cứ đỏ ửng lên. C̣n thịt ḅ Việtnam ḿnh để từ sáng đến trưa nó tái hẳn đi như thịt trâu ấy".

Các cụ ông lấm lét nh́n nhau không biết bà cụ Ngà đang bàn về văn hóa của những miếng thịt hay nói xéo qua về những đồ gia dụng hàng ngày của các cụ ông.

Cụ Quưnh trưởng ban tổ chức thấy mọi người nhao nhao lên, nên theo tinh thần dân chủ của Mỹ đề nghị là sẽ có cả 3 món barbecue, hamburger và hot dog. Ông Hai Ḅ lại có thêm ư kiến để có tinh thần Mỹ Việt đề huề, các món ăn trong thực đơn phải dịch ra tiếng việt. Cụ Quưnh sẽ cho ghi bên cạnh là barbecue (thịt nướng kiểu mọi), hamburger (thịt bằm dập), hot dog ( thịt chó nóng) .

Đă gần nửa đêm mà Cụ Phúc chưa thấy ai lên tiếng về phần món ăn việt nam. Có thể là v́ người việt ḿnh ở Tây phương trong những xă hội tự do nhất hoàn cầu lại cảm thấy ḿnh như côi cút, lạc lối, xa lạ cả với chính t́nh tự quê hương của ḿnh. Từ xưa đến nay cụ vẫn tự hào về bản sắc văn hóa riêng biệt của người Việt. Ra ngoại quốc cụ thấy rằng cái mà xưa nay ta vẫn tưởng là Việt tính, nay chỉ c̣n lại chẳng bao nhiêu là Việt, mà tính cũng chẳng c̣n là bao; cái mà xưa nay ta vẫn tưởng là của ta, ngờ đâu chỉ là cái đàn cha, đàn chú, đàn anh của ta vay mượn từ lâu của ngoại nhân. Với cái hoang mang đo, cụ nghĩ đến câu văn hào Paul Valry "Muốn biết văn hóa của giống dân nào th́ cứ nh́n vào sinh hoạt hàng ngày của giống dân đó". Cụ nghĩ nếu đăi khách bằng một món ăn có bản sắc dân tộc, biểu tượng cho người Việt th́ phải chọn là món ăn ǵ. Không ǵ Pháp bằng crêpe, không ǵ Mỹ bằng hamburger, không ǵ Ư bằng pizza ,không ǵ Đức bằng bratwurst, không ǵ Mễ bằng taco, không ǵ Nhật bằng sushi. C̣n Việt nam là phở ư ?


Ở bên này Cụ thấy hầu hết những đám cưới, đám hỏi người ta giữ đủ phong tục nghi lễ cổ truyền mà có đám nào đăi ăn phở đâu mà gọi là món ăn dân tộc? Hay là tại sao ḿnh không tổ chức tiếp tân tại nhà hàng Tàu cho tiện. Chỉ có thế thôi mà giông bảo nổi lên trong pḥng hội chỉ v́ sự khủng hoảng về hiện tượng bám víu thê thảm vào cái tính đồng nhất riêng biệt của hành trang ư thức và t́nh cảm quê cha đất tổ.

Trời đă quá đêm. Ánh trăng c̣n lại một chút trên khung cửa ẩm uớt hơi sương. Cụ Phúc vẫn c̣n nằm trăn trở không sao ngủ được . . .